Nezahat Cabacı
Günümüzde hızla değişen yaşam ilişkileri; toplumların yapısını, iletişim biçimini, aileyi ve ailenin bir üyesi olan çocuğu etkilemektedir. Ailenin, bu ilişkilerin yeni nesillere aktarılmasında önemli bir rolü bulunur. Aileler çocuklarını kitaplar, oyuncaklar ve çizgi filmler gibi araçlarla buluşturarak yetişmelerinde rehber olurlar. Bu araçlarla gelişim dönemindeki çocuğun sosyal ilişkileri, algıları ve becerileri gelişir. Bunlar içerisinden bir eğlence ve eğitim aracı olabilen çizgi filmlere ayrı olarak değinilmesi gerekmektedir.
Çizgi filmler çocuğun ilgiyle izlediği yayınlardır. Bu bakımdan çocukların çizgi filmlerle buluşturulmalarının birçok nedeni vardır. Anne ve babanın iş yaşamında geçirdiği zamanın artması, şehir yaşamında oyun alanlarının daralması, çizgi filmlerin çocuğun bazı eylemleri yapabilmesine yardımcı olması bu nedenler arasındadır.
Çocukların nitelikli çizgi filmlerle buluşturulmasının gelişimlerinde olumlu yansımaları olacaktır. Nitelikli olarak hazırlanan çizgi filmler sunduğu iletilerle çocuğun doğasına ve gerçekliğine uygun olmalıdır. Onların yaşam ilişkilerini anlamlandırabilme sürecine katkı sunmalıdır. Çocuk, eğlenirken izlediklerinde kendi gerçekliğini de görmelidir. Çizgi filmler, çocukların merak duygusunu harekete geçirerek düş dünyalarına seslenirler. Zengin düş dünyaları, devinim isteyen güdüleri çocuk doğasının en belirgin özelliğidir (Sever, 2019: 121). Çocuğun içten tutumu, meraklı oluşu, keşfetme duygusu, devingenliği, dayatma içeren durumları sevmemesi de kendi doğasının gereklerindendir. Bu nedenle çocuğun doğası dikkate alınarak nitelikli yayınlar hazırlanmalıdır (Çer, 2016: 7).
Toplumun temel taşlarından biri olan aile kavramı ile ilgili iletiler sıklıkla çizgi filmlerde işlenmektedir. Çocuklar doğası gereği ve gelişim dönemlerine göre bilişsel ve duyuşsal olarak karşılaştıkları bu iletileri verildiği gibi alabilmektedirler. Bu durum, çizgi filmlerin çocukların belleklerinde oluşturduğu etkiyi ortaya koymaktadır. Çizgi film kahramanları, çocukların kendileriyle özdeşleştirdiği önemli rol modeller olabilmektedir. Bu bakımdan çizgi filmler aile kavramının biçimlenmesinde etkin rol oynarlar. Çizgi filmlerde aile olgusuna değinilme biçimi, çocuğun aileye ilişkin algılarını ve beklentilerini belleğinde önemli oranda oluşturabilmektedir.
Aile kavramının çizgi filmlerde işlenişine yönelik çocukların ilgiyle izlediği çizgi filmlerden örneklerle değinelim. TRT Çocuk kanalında yer verilen “ Niloya” çizgi filmi, sunduğu iletiler yönünden ailelerin çocuklarına en çok izlettikleri çizgi filmler arasındadır. Çünkü “Niloya” çizgi filminde ağırlıklı olarak toplumsal ve sosyal ilişkilere değinilmektedir (Kaya, 2022: 38). Çizgi filmin birçok bölümünde aile, yemekleri birlikte yemektedir. Aile üyeleri arasında görev paylaşımı, yardımlaşma ve dayanışma bulunmaktadır. Ev işleri, yalnızca anneye ya da yalnızca babaya atfedilmemektedir. Söz gelimi mutfak işleri arasında bulunan “yemek pişirme” ve “bulaşık yıkama” işlerini, baba çocukları ile yapabilmektedir. Bu durumların istekli ve gönüllülükle yapıldığı, çizgi film kahramanlarının sözleri ve davranışları ile desteklenmektedir.
Resim 1: Aile ile sofraya oturma (URL-1, 2024)
Resim 2: Baba ile çocukların birlikte yemek yapması (URL-1, 2024)
Resim 3: Baba ile çocukların birlikte bulaşık yıkaması (URL-1, 2024)
“Niloya” çizgi filminde Niloya’nın annesinin hasta olmasından dolayı aile içi dayanışma, sevgi, olumlu iletişim konularına örnek olarak karşılıklı şu söylemler geçmektedir:
Niloya: Omlet çok güzel olmuş, ellerine sağlık babacığım.
Baba: Afiyet olsun kızım.
Niloya: Anneme de kahvaltı hazırlayacak mıyız?
Baba: Elbette. Kahvaltıdan sonra da anneniz için çorba yapacağım.
Niloya: Ben de annem için bir şeyler yapmak istiyorum. Çorbaya yardım edebilir miyim babacığım?
Baba: Tabi ki.
Niloya’nın kardeşi: Ben de yardım etmek istiyorum.
Baba: Canım yavrularım benim. Hadi önce kahvaltımızı edelim (URL-1, 2024).
Resim 4: Niloya’nın hasta olan annesi için aile üyelerinin dayanışması (URL-1, 2024)
Yukarıdaki karşılıklı söylemlere bakıldığında babanın örnek davranışı çocuklarını etkilemektedir. Çocuklar, babasını rol model alarak anneleri için bir şeyler yapmaya istekli olmaktadırlar. Buradaki çizgi film kahramanlarının birbirlerine örnek olduğu gibi, bu çizgi filmleri izleyen çocuklar da onları örnek alarak yaşamlarıyla özdeşleştirmektedir.
“Niloya” çizgi filminde aile üyeleri ile birlikte sohbetler edilmektedir. Ev ortamında aile birliğini yansıtan fotoğraflar ve nesneler bulunmaktadır. Çizgi filmin ana kahramanı Niloya’nın ve kardeşinin yaptığı çalışmaları aile bireyleri ilgiyle karşılamaktadır. Aile büyüklerine saygı da hissettirilmektedir. Bu durumlar, aile içi sevginin ve birbirlerini desteklemelerinin önemi yönünde sezinletici iletiler içermektedir.
Resim 5: Niloya’nın ve kardeşinin babaannesini karşılamaları (URL-1, 2024)
Çizgi filmlerde aile kavramına ilişkin “Niloya” çizgi filmi üzerinden verilen iletilere bakıldığında aileyi bütünleyen sevgi, dayanışma, yardımlaşma, duygudaşlık, sorumluluk, saygı, güven gibi aile değerlerinin yeterli oranda sezinletildiği görülmektedir. Genel anlamda bu iletiler, çocukların buluştuğu her yayında ve üründe titizlikle ele alınması gereken iletilerdir.
TRT Çocuk kanalında yayınlanan “Rafadan Tayfa” çizgi filmi de çocukların ilgiyle izledikleri çizgi filmlerden birisidir (Kurudayıoğlu ve Şahin, 2020: 2639). Kardeş olan Akın ile Mert’in “cam silme” eylemi sırasında anneleri ile ilgili karşılıklı söylemleri ve arkadaşları Hayri’nin bu konuyla ilgili tutumu şu şekildedir:
Hayri: Cam silmekten omzum çıktı.
Mert: Al benden de o kadar.
Akın: Benim güzel annecim her gün pırıl pırıl eder her yeri.
Mert: Evet, bir kere de şikâyet ettiğini duymadım (URL-2, 2024).
Yukarıdaki karşılıklı söylemde çocuklarının annelerine yardımcı olması, ev işlerinde paylaşım ve dayanışma örneği bulunmaktadır. Arkadaşları Hayri’nin ise yaptığı işten hoşnut olmadığı hissettirilmektedir. Bunun yanında Akın ve Mert’in anneleri ile duygudaşlık kurabilmeleri bakımından sezinletici söylemlerin bulunması olumlu bir iletidir.
Yukarıda verilen çizgi film örneklerinin yanında bazı çizgi film yayınlarının ise çocuğa uygun olduğu söylenemez. Bu bakımdan konuyla ilgili alan uzmanlarının, öğretmenlerin, anne ve babaların daha bilinçli olması gerekmektedir. Özellikle anne ve babalar, çocuğun çizgi filmlerle buluşmasındaki en belirleyici etkenlerdir (Öztaş ve Aytaş, 2021: 42). Yapılacak çalışmalarla çizgi film içeriklerinin çocuğa, çocuk gerçekliğine, aile olgusuna uygunluğu belirlenmelidir. Çünkü çizgi filmlerde geçen kahramanlar, olay örgüleri ve kullanılan dil çocuklar tarafından sevilerek örnek alınabilmektedir. Çizgi filmlerde geçen yaşantılardan çocuk; yardımlaşma, dayanışma, sevgi, dostluk, hata yapabilme gibi durumları yaşamına aktararak olumlu düzenlemeler yapabilir. Diğer yandan filmlerde şiddet, ayrımcılık, kalıp yargılar ve bir düşünceyi belletmeye yönelik örgüler çocuğa sunulduğunda da bu kavramların benliklerinde oluşturduğu olumsuz etkileri yıllar içerisinde davranışlarına yansıtabilmektedir.
Çizgi filmler; kültürünün değerlerini, kendi yapımcısının ideolojisini taşıyabilmektedir. Bu ürünler hiçbir incelemeye ya da bilimsel değerlendirilmeye tabi tutulmadan çocuklarla buluşturulmamalıdır. Çizgi filmin içeriğinde aile sevgisi öncelenmelidir. Aynı zamanda doğayı ve hayvanları tanıma, vatanını sevme, farklılıklara saygı, yardımseverlik, iyilik, doğruluk, barış ve hoşgörü gibi eğitici ve yararlı konular da seçilmelidir. Onların olumlu bir kimlik oluşturabilmeleri, karşılaştığı sorunlarla başa çıkabilmeleri, yaşama, doğaya, vatanına ve insana karşı sevgi duyumsayabilmeleri sezinletilmelidir.
Kaynakça
Çer, E (2016) Çocuk edebiyatı, Ankara: Eğiten Kitap.
Kaya, B. Ü. (2022). Çizgi filmlerde aile kurumunun sunumu: Niloya örneği. Tez (YL). Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi (yayınlanmamış).
Kurudayıoğlu, M. & Şahin, S. (2020) ‘Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda yer alan kök değerler açısından Rafadan Tayfa çizgi filminin incelenmesi’, Journal of history school, 13 (47), 2636-2656.
Özkar, M. Ve Aytaş, M. (2021) ‘Okul öncesi çocuklara yönelik hazırlanan çizgi filmlerde toplumsal cinsiyet rollerinin yansıtılması: Rafadan Tayfa ve Canım Kardeşim’, Anadolu üniversitesi iletişim bilimleri fakültesi uluslararası hakemli dergisi, 29 (1), 1309-3487.
Sever, S (2019) Çocuk ve edebiyat, İzmir: Tudem Yayınları.
URL-1. “Niloya Sıcak Bir Çorba”. Erişim: 07.07.2024. https://www.youtube.com/watch?v=WOZnnMEIHeo&t=289s.
URL-2. “Rafadan Tayfa Kadın İşi”. Erişim: 17.07.2024. https://www.youtube.com/watch?v=iTQ446Yfyuc.
